VII. GORGIAS
(Cf. supra A V 1 sq. H. Diels, Vorsokratiker 76. 825, H. Sauppe, Or. Att. II p. 129 sq. Navarre p. 79 sq.)
1. Plato Phaedr. 261 B: ἀλλʼ ἡ τὰς Νέστορος καὶ Ὀδυσσέως τέχνας μόνον περὶ λόγων ἀκήκοας, ἃς ἐν Ἰλίῳ σχολάζοντες συνεγραψάτην, τῶν δὲ Παλαμήδους ἀνήκοος γεγόνας; - καὶ ναὶ μὰ Δίʼ ἔγωγε τῶν Νέστορος· εἰ μὴ Γοργίαν Νέστορά τινα κατασκευάζεις ἤ τινα Θρασύμαχόν τε καὶ Θεόδωρον Ὀδυσσέα.
V. Gercke, Hermae vol. 32, 342 sq. Epigramma Olympiae repertum (Kaibel Ep. gr. 875b) Γοργίου ἀσκῆσαι ψυχὴν ἀρετῆς ἐς ἀγῶνας οὐδείς πω θνητῶν καλλίονʼ εὗρε τέχνην ab Eumolpo consanguineo positum, num ad artem rhetoricam pertineat, non constat. Item scriptae artis certum non est testimonium, quod legitur Plat. Philebi 58 C οὐδὲ γὰρ ἀπεχθήσει Γοργίᾳ, τῇ μὲν ἐκείνου ὑπάρχειν τέχνῃ διδοὺς πρὸς χρείαν τοῖς ἀνθρώποις κρατεῖν. Philostrati ep. 73 p. 364 K.: λέγεται δὲ καὶ Ἀσπασία ἡ Μιλησία τὴν τοῦ Περικλέους γλῶτταν κατὰ τὸν Γοργίαν θῆξαι ad scriptam Gorgiae artem refert H. Krauss, Aeschinis Socr. rell. p. 44 adn. 45, quia, quo tempore Gorgias Athenas venit, Pericles iam mortem obierat. De arte multus Nestle 310 sq.
2. Diog. Laert. 8, 58: Γοργίαν γοῦν τὸν Λεοντῖνον αὐτοῦ γενέσθαι μαθητήν (i. e. Empedoclis), ἄνδρα ὑπερέχοντα ἐν ῥητορικῇ καὶ Τέχνην ἀπολελοιπότα (sc. φησὶ Σάτυρος).
Quint. inst. 3, 1, 8: Gorgias Leontinus, Empedoclis, ut traditur discipulus.
3. Diod. 12, 53, 2: οὗτος καὶ τέχνας ῥητορικὰς πρῶτος ἐξεῦρε
4. Sopatros W V 7, 10 v. supra A V 22.
5. Excerpta P. S. p. 60, 4 R.: Γοργίας ὁ Λεοντῖνος εἰς Ἀθήνας (ἐλθὼν falso add. Rabe) καὶ Ἰσοκράτης ἔγραψαν Τέχνην (Τέχνας Rabe).
6. Syrianus in Hermogenem περὶ ἰδεῶν I p. 90, 12 R.: Διονύσιος ὁ πρεσβύτερος ἐν τῷ δευτέρῳ περὶ χαρακτήρων περὶ Γοργίου λέγων (cf. Diοnγsii Hal opusc. I. p. 127 U. R.) τάδε φησί· δικανικοῖς μὲν οὖν οὐ περιέτυχον αὐτοῦ λόγοις, δημηγορικοῖς δὲ ὀλίγοις καί τισι καὶ τέχναις.
Ex Syriano hausta Maximi Planudae sunt W V 548, 8 sq. Inter artes Gorgiae e. g. παίγνια fuisse videntur, quale est Helenae encomium.
7. Plato Gorg. 450 B: τῶν μὲν ἄλλων τεχνῶν περὶ χειρουργίας τε καὶ τοιαύτας πράξεις ὡς ἔπος εἰπεῖν πᾶσά ἐστιν ἡ ἐπιστήμη, τῆς δὲ ῥητορικῆς οὐδέν ἐστι τοιοῦτον χειρούργημα, ἀλλὰ πᾶσα ἡ πρᾶξις καὶ κύρωσις διὰ λόγων ἐστί. διὰ ταῦτʼ ἐγὼ (Gorgias) τὴν ῥητορικὴν τέχνην ἀξιῶ εἶναι περὶ λόγους.
Olympiodorus ad l. p. 131 J. 32 N.: οἱ περὶ τὰς λέξεις δεινοὶ λαμβάνονται τῶν δύo λέξεων τοῦ τε χειρουργήματος καὶ τῆς κυρώσεως ὡς μὴ λεγομένων. κατὰ ἀλήθειαν γὰρ οὐδὲ λέγονται. φαμὲν οὖν, ὅτι, ἐπειδὴ Γοργίας ὁ λέγων, ὡς ἀπʼ ἐκείνου προφέρει τὰς λέξεις ἐγχωρίους οὔσας· Λεοντῖνος γὰρ ἦν. Inde ut videtur, Scholion ad Platonis locum.
8. Plato Phileb. 58 A: ἤκουον … Γοργίου πολλάκις, ὡς ἡ τοῦ πείθειν πολὺ διαφέροι πασῶν τεχνῶν, πάντα γὰρ ὑφʼ αὑτῇ δοῦλα διʼ ἑκόντων, ἀλλʼ οὐ διὰ βίας ποιοῖτο.
Gorgiam fort. Philodemus intellegit rhet. II 2, 7 supra S. [ἐφ]η τοῖς λόγοις [ἄ]ξειν, ἐ[φʼ ὃ] ἂν βούληται, τοὺς π[ροσέχοντα]ς.
9. Plato Gorg. 452 E (Gorgias): (λέγω) τὸ πείθειν ἔγωγʼ οἷόν τʼ εἶναι τοῖς λόγοις καὶ ἐν δικαστηρίῳ δικαστὰς καὶ ἐν βουλευτηρίῳ βουλευτὰς καὶ ἐν ἐκκλησίᾳ ἐκκλησιαστὰς καὶ ἐν ἄλλῳ ξυλλόγῳ παντί, ὅστις ἂν πολιτικὸς ξύλλογος γίγνηται. καίτοι ἐν ταύτῃ τῇ δυνάμει δοῦλον μὲν ἕξεις τὸν ἰατρόν, δοῦλον δὲ τὸν παιδοτρίβην, ὁ δέ χρηματιστὴς οὗτος ἄλλῳ ἀναφανήσεται χρηματιζόμενος καὶ οὐχ αὑτῷ, ἀλλὰ σοὶ τῷ δυναμένῳ λέγειν καὶ πείθειν τὰ πλήθη. - Σω. νῦν μοι δοκεῖς δηλῶσαι, ὦ Γοργία, ἐγγύτατα τὴν ῥητορικὴν ἥντινα τέχνην ἡγῇ εἶναι, καὶ εἴ τι ἐγὼ συνίημι, λέγεις ὅτι πειθοῦς δημιουργός ἐστιν ἡ ῥητορικὴ καὶ ἡ πραγματεία αὐτῆς ἅπασα καὶ τὸ κεφάλαιον εἰς τοῦτο τελευτᾷ. ἢ ἔχεις τι λέγειν ἐπὶ πλέον τὴν ῥητορικὴν δύνασθαι ἢ πειθὼ τοῖς ἀκούουσιν ἐν τῇ ψυχῇ ποιεῖν;
Ioh. Doxop. in Aphthonii Prog. W II 104 = P. S. p. 107, 8 R. ὁ μέντοι Γοργίας πειθοῦς δημιουργὸν εἶπεν αὐτήν, cf. Proleg. W VII 6 sq. = P. S. p. 190, 6 et 191, 9, ad Platonis Gorgiam hoc referentia. Ita iam Quintilianus inst. or. II 15, 4 sq., 18. Cf. etiam Helenae § 13. At qui sequitur finis 455 A sq., a Socrate ipso inventus proponitur.
10. Auctοr W VII 33, 27 = P. S. p. 217, 3 R.: ἐκ τῶν Πλουτάρχου εἰς τὸν Πλάτωνος Γοργίαν· ὅρος ῥητορικῆς κατὰ Γοργίαν· ῥητορική ἐστι τέχνη περὶ λόγους τὸ κῦρος ἔχουσα, πειθοῦς δημιουργὸς ἐν πολιτικοῖς λόγοις περὶ παντὸς τοῦ προτεθέντος πιστευτικῆς καὶ οὐ διδασκαλικῆς. εἶναι δὲ αὐτῆς τὴν πραγματείαν ἰδίαν μάλιστα περὶ δίκαια καὶ ἄδικα, ἀγαθά τε καὶ κακά, καλά τε καὶ αίσχρά.
4 συλλόγοις Schleiermacher, Brandstätter 141 adn.
Eadem ex codice Ambrosiano n. 34 Bernardakis protulit in Plut. mor. ed. VII praef. LIII. Ex Gorg. Platonici locis conflata iudicant Dielsius, Vors. 76 A 28 and., alii praeeunte Spengeliο (A. S. 35. Abh. d. bayr. Ak. d. Wiss. 1851 p. 458). Platonem respicit Philod. rhet. II p. 3, col. XII 8 τὸ πείθειν δι[ὰ λόγων τὸ] κῦρος ἔχουσα, cf. Sext. Emp. adv. math. II 2. Exstat Philod. II 181 fr. IV S. Γοργίᾳ μεμ[φόμενοι] τοῦτον ἀξιοῦ[σιν εὐθύ]νας ὑπέχειν ὑ[πὲρ τῆς] τῶν Ἑλλήνων [εὐη]θείας, ὅτι πασῶ[ν τῶν] ἐπιστημῶν κῦ[ρος κατὰ] λόγον ἐχουσῶν, ubi tamen κῦρος Sudhausii inventum; si papyrum sequeris, ἐπιστημῶν ἢ τ[εχνῶν κατὰ] λόγον supplebis.
11. Schol. in Platonis Gorg. 457 A: τῆς αὐτῆς γνώμης ἐστὶν Ἀριστοτέλης καὶ Γοργίας περὶ τῆς ῥητορικῆς. καὶ γὰρ ἐκεῖνος γνῶσιν μὲν τὴν αὐτὴν τοῦ τε σπουδαίου καὶ μοχθηροῦ ῥήτορος ἔλεγεν εἶναι, προαίρεσιν δὲ διάφορον.
Cf. Arist. rhet. 1355 b 15 sq. cum adn. Speng. II p. 31.
12. Plato Gorg. 457 A: (Gorgias) οὔκουν οἱ διδάξαντες πονηροὶ οὐδὲ ἡ τέχνη οὔτε αἰτία οὔτε πονηρὰ τούτου ἕνεκά ἐστιν, ἀλλʼ οἱ μὴ χρώμενοι, οἶμαι, ὀρθῶς. ὁ αὐτὸς δὴ λόγος καὶ περὶ τῆς ῥητορικῆς. δυνατὸς μὲν γὰρ πρὸς ἅπαντάς ἐστιν ὁ ῥήτωρ καὶ περὶ παντὸς λέγειν, ὥστε πιθανὠτερος εἶναι ἐν τοῖς πλήθεσιν ἐμβραχὺ περὶ ὅτου ἂν βούληται. ... ἐὰν δέ, οἶμαι, ῥητορικὸς γενόμενός τις κᾆτα ταύτῃ τῇ δυνάμει καὶ τῇ τέχνῃ ἀδικῇ, οὐ τὸν διδάξαντα δεῖ μισεῖν τε καὶ ἐκβάλλειν ἐκ τῶν πόλεων. ἐκεῖνος μὲν γὰρ ἐπὶ δικαίου χρείᾳ παρέδωκεν, ὃ δʼ ἐναντίως χρῆται.
Philod. rhet. I p. 333, 6 S. ἅμα δʼ ἀπολογοῦνται περὶ τῆς τέχνης ὡς οὐκ οὔσης φαύλης ἀλλὰ τῶν χρωμένων αὐτῇ φαύλως. Anonymus Iamblichi fr. 3. Isocrates 3, 4. Arist. rhet. 1355 b 2. Schol. εἷς στάσεις W IV 57, 1. Auctor ad Her. 2, 27, 44. Cicero inv. 1, 50, 94. Philod. II p. 75 fr. 13. Sextus Emp. adv. math. II 43. Vide etiam Gorgiae Hel. 14.
13. Plato Men. 95 C: Γοργίου μάλιστα, ὦ Σώκρατες, ταῦτα ἄγαμαι, ὅτι oὐκ ἄν ποτε αὐτοῦ τοῦτο ἀκούσαις ὑπισχνουμένου (sc. ἀρετὴν διδάξειν), ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων καταγελᾷ, ὅταν ἀκούσῃ ὑπισχνουμένων. ἀλλὰ λέγειν οἴεται δεῖν ποιεῖν δεινούς.
14. Gorg. 449 A: καὶ νῦν <οὖν> οὕτως εἰπέ, τίς ἡ τέχνη καὶ τίνα Γοργίαν καλεῖν χρὴ ἡμᾶς. μᾶλλον δέ, ὦ Γοργία, αὐτὸς ἡμῖν εἰπέ, τίνα σε χρὴ καλεῖν ὡς τίνος ἐπιστήμονα τέχνης. - τῆς ῥητορικῆς, ὦ Σώκρατες. - ῥήτορα ἄρα χρή σε καλεῖν; - ἀγαθόν γε, ὦ Σώκρατες … - οὐκοῦν καὶ ἄλλους σε φῶμεν δυνατὸν εἶναι ποιεῖν; - ἐπαγγέλλομαί γε δὴ ταῦτα οὐ μόνον ἐνθάδε ἀλλὰ καὶ ἄλλοθι.
15. Cic. inv. 1, 5, 7: Gorgias Leontinus, antiquissimus fere rhetor, omnibus de rebus oratorem optime posse dicere existimavit.
Cf. supra fr. 12 prolata ex Platonis Gorg. 457A, Cic. de orat. 3, 32, 126 et 129.
16. Philod. rhet. I p. 204, 16 S. sophistas rhetoricos impugnans: τῆς δʼ αὐτῆς ἀδιαληψίας ἔχεται καὶ τ[οῦ]το λεγόμενον ὑπό τινων, ὅτι μόνης ἢ μάλιστα τῆς ῥητορικῆς ἐστιν τὸ τοὺς ἐνδεχομένους εἰς ἕκαστον [λόγ]ους ἐξευρίσκειν, διὸ καὶ τέλος αὐτῆς τοῦτʼ εἶναί τινες ἔφησαν. ... (p. 205, 10) δεύτερον δέ, εἰ μὲν καὶ πρὸς ἕκασ[το]ν τῶν ἐν ἰατρικῇ καὶ μουσικῇ κα[ὶ] γεωμετρίᾳ καὶ τῶν ἄλλων τοὺς ἐνδεχομ[ένο]υς εὑρίσκειν λόγους φασὶ τὴν ῥητορικήν, τὰ πάντʼ αὐτὴν εἶναι νομίζουσι καὶ δηλονότι φαίνονται κατὰ τὴν ἐπανγελίαν πρὸς πάντʼ εὐποροῦντες.
Vide ibid. II 103 fr. IX a. Ad rem cf. Platonis Gorg. 456 A sq.
17. Plato Gorg. 454 B (Gorgias de rhetorica): ταύτης τοίνυν τῆς πειθοῦς λέγω, ὦ Σώκρατες, τῆς ἐν τοῖς δικαστηρίοις καὶ ἐν τοῖς ἄλλοις ὄχλοις, ὥσπερ καὶ ἄρτι ἔλεγον, καὶ περὶ τούτων, ἅ ἐστι δίκαιά τε καὶ ἄδικα.
18. Plato Phaedr. 267 A: Τεισίαν δὲ Γοργίαν τε ἐάσομεν εὕδειν, οἳ πρὸ τῶν ἀληθῶν τὰ εἰκότα εἶδον ὡς τιμητέα μᾶλλον τά τε αὖ σμικρὰ μεγάλα καὶ τὰ μεγάλα σμικρὰ φαίνεσθαι ποιοῦσι διὰ ῥώμην λόγου καινά τε ἀρχαίως τά τʼ ἐναντία καινῶς συντομίαν τε λόγων καὶ ἄπειρα μήκη περὶ πάντων ἀνεῦρον.
Cf. Soph. 259 D. Macrologiae vero ac brachylogiae methodum Gorgias aliquo modo cum arte καιροῦ iunxisse credendumst; docet Alcidamas π. σοφ. 22 sq. (Scheel 18). ἄπειρα μήκη significare videntur id quod πελαγίζειν ἐν τοῖς λόγοις vocat Philod. rhet. I p. 239, 5 (et τοὺς βραχεῖς ἀποδοκιμάζειν), ἐξωκεανίζειν Polyb. 34, 4, 5.
19. Aristot. rhet. 1418 a 35: ὃ ἔλεγεν Γοργίας, ὅτι οὐχ ὑπολείπει αὐτὸν ὁ λόγος, ταὐτό ἐστιν. εἰ γὰρ Ἀχιλλέα λέγων Πηλέα ἐπαινεῖ εἶτα Αἰακόν, εἶτα τὸν θεόν, ὁμοίως δὲ καὶ ἀνδρείαν, ἣ τὰ καὶ τὰ ποιεῖ ἢ τοιόνδε ἐστίν.
2 λέγει nonnulli deteriores ll.
Cf. Isocratis 9, 13-17 (Vahlen) et infra de Lycophrone (Β XXVI 1).
20. Plato Gorg. 449 B/C (Gorgias): εἰσὶ μέν, ὦ Σώκρατες, ἔνιαι τῶν ἀποκρίσεων ἀναγκαῖαι διὰ μακρῶν τοῦς λόγους ποιεῖσθαι. οὐ μὴν ἀλλὰ πειράσομαί γε ὡς διὰ βραχυτάτων. καὶ γὰρ αὖ καὶ τοῦτο ἕν ἐστιν, ὧν φημι, μηδένα ἂν ἐν βραχυτέροις ἐμοῦ τὰ αὐτὰ εἰπεῖν. - τούτου μὴν δεῖ, ὦ Γοργία. καί μοι ἐπίδειξιν αὐτοῦ τούτου ποίησαι, τῆς βραχυλογίας, μακρολογίας δὲ εἰσαῦθις.
21. Plato Gorg. 473 E: τί τοῦτο, ὦ Πῶλε; γελᾷς; ἄλλο αὐ τοῦτο εἶδος ἐλέγχου ἐστίν, ἐπειδάν τίς τι εἴπῃ, καταγελᾶν, ἐλέγχειν δὲ μή;
Scholiasta ad locum: τοῦτο παράγγελμα Γοργίου, τὸ τὰς σπουδὰς τῶν ἀντιδίκων γέλωτι ἐκλύειν, τὰ δὲ γελοῖα ταῖς σπουδαῖς ἐκκρούειν.
22. Aristot. rhet. 1419 b 4: δεῖν ἔφη Γοργίας τὴν μὲν σπουδὴν διαφθείρειν τῶν ἐναντίων γέλωτι, τὸν δὲ γέλωτα σπουδῇ, ὀρθῶς λέγων.
Aristoph. Vesp. 567. Cic. Brut. 53, 197: animosque omnium qui aderant in hilaritatem a severitate traduxit, quod est unum ex tribus, quae dixi (49, 185) ab oratore effici debere. Cf. de orat. II 58, 236 sq. Anaximenes 35 p. 84, 17 H. χρὴ δὲ καὶ ἐν ταῖς κακολογίαις εἰρωνεύεσθαι καὶ καταγελᾶν τοῦ ἐναντίου, ἐφʼ οἷς σεμνύνεται. At Philod. rhet. II p. 49 col. XLVIII S. (Nausiphanem inpugnans) [ῥη]τ[ο]ρεύειν δὲ σ[π]ουδα[ίως] οὐκ ἔστιν μ[ετὰ] παιγνίας. Serii ridiculique vim atque valorem pensat Xen. Cyrop. II 2, 12 sq. Quint. inst. 6, 3, 11: Verum hoc (ridiculum) quidquid est, ut non ausim dicere carere omnino arte, quia nonnullam observationem habet, suntque ad id pertinentia et a Graecis et a Latinis composita praecepta: ita plane affirmo praecipue positum esse in natura et in occasione. I. e. ἐν φύσει καὶ ἐν καιρῷ. Cf. sequentia.
23. Dionysius Hal. de cοmp. II p. 45, 10 C. R.. ἀλλʼ ἐπὶ πάντων οἴομαι δεῖν τὸν καιρὸν ὁρᾶν· οὗτος γὰρ ἡδονῆς καὶ ἀηδίας κράτιστον μέτρον. καιροῦ δὲ οὔτε ῥήτωρ οὐδεὶς οὔτε φιλόσοφος εἰς τόδε γοῦν τέχνην ὥρισεν, οὐδʼ ὅσπερ πρῶτος ἐπεχείρησε περὶ αὐτοῦ γράφειν Γοργίας ὁ Λεοντῖνος οὐδὲν ὅ τι καὶ λόγου ἄξιον ἔγραψεν. οὐδʼ ἔχει φύσιν τὸ πρᾶγμα εἰς καθολικὴν καὶ ἔντεχνόν τινα περίληψιν πεσεῖν, οὐδʼ ὅλως ἐπιστήμῃ θηρατός ἐστιν ὁ καιρὸς ἀλλὰ δόξῃ.
4 ες τόδε γοῦν: εἰς τὸ λέγειν P εἰς τόδε χρόνου FMV
Cf. Philostratus vit. soph. I prooem. p. 203, 10 K.: σχεδίου δὲ λόγου (δοκεῖ) Γοργίας ἄρξαι· παρελθὼν γὰρ οὗτος ἐς τὸ Ἀθηναίων θέατρον ἐθάρρησεν εἰπεῖν ‘προβάλλετεʼ καὶ τὸ κινδύνευμα τοῦτο πρῶτος ἀνεφθέγξατο, ἐνδεικνύμενος δήπου πάντα μὲν εἰδέναι, περὶ παντὸς δʼ ἂν εἰπεῖν ἐφιεὶς τῷ καιρῷ, ibid. l. 19: ὁ δὴ Γοργίας, ἐπισκώπτων τὸν Πρόδικον ὡς ἕωλά τε καὶ πολλάκις εἰρημένα ἀγορεύοντα ἐπαφῆκεν ἑαυτὸν τῷ καιρῷ, οὐ μὴν φθόνου γε ἥμαρτεν.
24. Plato Phaedr. 272 A: ταῦτα δὲ ἤδη πάντα ἔχοντι (sc. quae verus ψυχαγωγὸς ῥήτωρ habere debet), προσλαβόντι καιροὺς τοῦ πότε λεκτέον καὶ ἐπισχετέον, βραχυλογίας τε αὖ καὶ ἐλεεινολογίας καὶ δεινώσεως ἑκάστων τε, ὅσʼ ἂν εἴδη μάθῃ λόγων, τούτων τὴν εὐκαιρίαν τε καὶ ἀκαιρίαν διαγνόντι καλῶς τε καὶ τελέως ἐστὶν ἡ τέχνη ἀπειργασμένη.
καιροῦ saepenumero apud oratores Atticos fit mentio potestque intellegi tamquam occasio ex condicione rerum vel temporum ducta, cf. e. g. Thucyd. II 43, 2, VI 9 sq., Demosth. Olynth. I 24. Egregie auctor ad Demonicum (Isocr. 1, 41): δύο ποιοῦ καιροὺς τοῦ λέγειν, ἢ περὶ ὧν οἶσθα σαφῶς ἢ περὶ ὧν ἀναγκαῖον εἰπεῖν, quocum conferas Gorgiae in Epitaphio εἰπεῖν δυναίμην ἃ βούλομαι, βουλοίμην δέ, ἃ δεῖ. His enim sophistis extitisse quandam inter id, quod necessarium, et id, quod occasione postulatur, adfinitatem Dialexeis quoque monstrant, cum docent (5, 9): καὶ ἐπακτέος ὁ λόγος, πότερον ὧν ἐν δέοντι τοὶ σωφρονοῦντες λέγοντι ἢ τοὶ μαινόμενοι. ἀλλὰ γάρ φαντι, ὡς ταὐτὰ μὲν λέγοντι, ὅταν τις αὐτὼς ἐρωτῇ, ἀλλὰ τοὶ μὲν σοφοὶ ἐν τῷ δέοντι, τοὶ δὲ μαινόμενοι, ᾧ οὐ δεῖ. At auctor περὶ δικαίου (Plato 375 A): ἐμοὶ μὲν τοίνυν δοκεῖ ἐν μὲν τῷ δέοντι καὶ τῷ καιρῷ ἕκαστα τούτων γιγνόμενα δίκαια εἶναι, ἐν δὲ τῷ μὴ δέοντι ἄδικα, ubi sequentia quoque conferenda, vide etiam Dial. 2, 19 sq. (Ad Protagoram (sic) haec rettulit H. Gompers 166 sq.). Ex tali traditione ultimus fortasse etiam Longinus art. rhet. 559 W p. 187, 13 H. illud hausit: ἐν καιρῷ καὶ χρείᾳ καὶ καλλονῇ διαμετρῶν τὸ δέον.
Aristoteles quidem ipse, cum doceat rhet. 1361 a 32 πολλοὶ γὰρ διὰ μικρὰ δοκοῦντα τιμῆς τυγχάνουσιν, ἀλλʼ οἱ τόποι καὶ οἱ καιροὶ αἴτιοι, aperte intellegit τὸ ποῦ (τόποι) et τὸ πότε, quod confirmari potest ex top. I 15 p. 107 a 8 ἐνιαχοῦ δὲ τὸ πότε, οἷον τὸ ἐν τῷ καιρῷ ἀγαθόν.
Minus anguste Demosthenes (in Aristocratem 122) ἄχρι τούτου καὶ φιλεῖν, οἶμαι, χρὴ καὶ μισεῖν, μηδετέρου τὸν καιρὸν ὑπερβάλλοντας. Audi etiam Hermogenem de ideis β p. 396, 12 Sp. ἔστι δὲ τοῦτο μεγάλης καὶ τελεωτάτης ἐπιστήμης, οἶμαι, τὸ χρῆσθαι τοῖς καιροῖς εἰδέναι τε καὶ δύνασθαι. ἡ γὰρ ὡς ὄντως δεινότης αὕτη ἐστὶ … τὸ τοῖς εἴδεσιν ἅπασι τοῦ λόγου καὶ πάσαις ἐννοίαις εἰδέναι, πότε δεῖ καὶ ποῦ καὶ πpὸς ὅντινα καὶ πῶς καὶ ἐφʼ οἷς χρῆσθαι. Addo prooemium ἀπὸ καιροῦ καλούμενον nosse Hermogenem (περὶ εὑρ. I 4 p. 186 Sp.). Gorgias denique in Palamede 22 εἰ μὲν οὖν ἰδών, φράσον τούτοις <τὸν τρόπον>, τὸν τόπον, τὸν χρόνον, πότε, ποῦ, πῶς εἶδες. Inde saltem conicere licet Gorgiam in iis, quae περὶ καιροῦ scripsit, talia tractasse artificia, qualia sunt ex opportunitate observata. Quamquam quomodo id fecerit, ignoratur. Exemplis maiorum quomodo ἐν καιρῷ utendum sit, post Gorgiam docere Isocratem 4, 8 sq. putat W. Suess, Ethos 19. Vellem quidem accuratius intellegeremus Dinarchi de Demosthene dictum (1, 31) πλείστοις καιροῖς ἐν ταῖς δημηγορίαις χρώμενος ἅπαντας ἀφῆκε τοὺς ὐπὲρ ὑμῶν καιρούς, ibi enim καιροί rhetorici et politici aperte inter se opponuntur, Sed is fortasse locos communes intellexit, cf. 1, 17 καὶ οὐ καιροὺς λέγων οὐδʼ ἕτερα φρονῶν καὶ δημηγορῶν. Cf. Isocratis 10, 11. V. infra adn. ad Isocr. 2, 33. - Hinc εὐκαιρίας notio (Plato Phaedr. 272 A, Arist. rhet. 1408 b, alii). Tsetses, Theogon. 734 sq. ἐγὼ γὰρ εἴωθα σκοπεῖν καὶ πρόσωπα καὶ τρόπους καὶ τοὺς καιροὺς καὶ πράγματα καὶ γράφειν τὰ πρεπώδη. Cf. Nestle p. 317 adn. 54.
25. Quint. inst. 3, 1, 12: primi communis locos tractasse dicuntur Protagoras, Gorgias.
De institutionis ratione cf. Arist. Soph. el. 183 b 36; v. supra p. 14.
26. Cic. Brut. 12, 46/47: scriptasque fuisse et paratas ... rerum illustrium disputationes, quae nunc communes appellantur loci; quod idem fecisse Gorgiam, cum singularum rerum laudes vituperationesque conscripsisset, quod iudicaret hoc oratoris esse maxume proprium rem augere posse laudando vituperandoque rursus affligere.
Philod. rhet. I p. 214, 1 S., quarto libro sophistas impugnans: μόνοι φασὶ πᾶν ὅλως πρᾶγμα δύναμιν ἔχειν ἐπαινεῖν καὶ ψέγειν, ubi vide sequentia. Rei cavillationem habes apud Plat. rei publ. 492 B. quo cum loco componenda sunt, quae Isocrates narrat Panath. (12) 18 sq.
27. Aristot. polit. 1260 a 21: οὐχ ἡ αὐτὴ σωφροσύνη γυναικὸς καὶ ἀνδρὸς οὐδʼ ἀνδρεία καὶ δικαιοσύνη, καθάπερ ᾤετο Σωκράτης ... (27) πολὺ γὰρ ἄμεινον λέγουσιν οἱ ἐξαριθμοῦντες τὰς ἀρετάς, ὥσπερ Γοργίας, τῶν οὕτως ὁριζομένων. - Plato Menon. 71 E: πρῶτον μὲν εἰ βούλει ἀνδρὸς ἀρετήν, ῥᾴδιον (sc. διελθεῖν), ὅτι αὕτη ἐστὶν ἀνδρὸς ἀρετή, ἱκανὸν εἶναι τὰ τῆς πόλεως πράττειν καὶ πράττοντα τοὺς μὲν φίλους εὖ ποιεῖν, τοὺς δʼ ἐχθροὺς κακῶς, καὶ αὐτὸν εὐλαβεῖσθαι μηδὲν τοιοῦτον παθεῖν. εἰ δὲ βούλει γυναικὸς ἀρετήν, οὐ χαλεπὸν διελθεῖν, ὅτι δεῖ αὐτὴν τὴν οἰκίαν εὖ οἰκεῖν, σῳζουσάν τε τὰ ἔνδον καὶ κατήκοον οὖσαν τοῦ ἀνδρός. καὶ ἄλλη ἐστὶν παιδὸς ἀρετὴ καὶ θηλείας καὶ ἄρρενος καὶ πρεσβυτέρου ἀνδρός, εἰ μὲν βούλει, ἐλευθέρου, εἰ δὲ βούλει, δούλου. καὶ ἄλλαι πάμπολλαι ἀρεταί εἰσιν, ὥστε οὐκ ἀπορία εἰπεῖν ἀρετῆς πέρι, ὅ τι ἐστίν. καθʼ ἑκάστην γὰρ τῶν πράξεων καὶ τῶν ἡλικιῶν πρὸς ἕκαστον ἔργον ἑκάστῳ ἡμῶν ἡ ἀρετή ἐστιν, ὡσαύτως δέ, οἶμαι, ὦ Σώκρατες, καὶ ἡ κακία.
Subest illa distinctio κατὰ πρόσωπα καὶ κατὰ τόπους, qualem in alio genere probat Philod. rhet. I p. 201, 16: διὸ καὶ τῶν πρός τι τὴν ἐπιτετευγμένην ὑπόκρισιν εἶναί τις λέγων οὐκ ἂν διαμαρτάνοι. ῥήτορι μέγ γὰρ ἡ τοιαύτη, τάχα δὲ καὶ τῷ πολειτικῷ καὶ τῷ σοφιστῇ διαφόρως ἐτέρα προσήκει, φιλοσόφῳ δʼ ἑτέρα, τοῖς δʼ ἀπʼ ἄλλων μαθημάτων ἄλλη, καὶ νέῳ [έξ ὁ]μ[οί]ων καὶ γέροντι παραλλάττουσα καὶ γυναικὶ δηλονότι. μᾶλλον δὲ καὶ κατὰ τόπους ἑτεροία πρέπει· παρʼ ἄλλοις γὰρ ἄλλη διαχωρεῖ καὶ καταγελᾶται. Dialexeon auctorem audire tibi videare.
28. Aristot. rhet. 1414 b 30sq.: λέγεται δὲ τὰ τῶν ἐπιδεικτικῶν προοίμια ἐξ ἐπαίνου ἢ ψόγου· οἷον Γοργίας μὲν ἐν τῷ Ὀλυμπικῷ λόγῳ· ὑπὸ πολλῶν ἄξιοι θαυμάζεσθαι, ὦ ἄνδρες Eλληνες. ἐπαινεῖ γὰρ τοὺς τὰς πανηγύρεις συνάγοντας.
V. Burckhardt, Spuren der athenischen Volksrede in der alten Komoedie (Diss. Basil. 1924) 70 sq.
29. Aristot. rhet. 1404 a 24: ἐπεὶ δʼ οἱ ποιηταὶ λέγοντες εὐήθη διὰ τὴν λέξιν ἐδόκουν πορίσασθαι τήνδε τὴν δόξαν, διὰ τοῦτο ποιητικὴ πρώτη ἐγένετo λέξις οἷον ἡ Γοργίου, καὶ νῦν ἔτι οἱ πολλοὶ τῶν ἀπαιδεύτων τοὺς τοιούτους οἴονται διαλέγεσθαι κάλλιστα.
30. Hermogenes de ideis βʼ p. 395, 19 Sp.: φαίνεται δέ λόγος δεινός, οὐκ ὢν τοιοῦτος, ὃ δὴ καὶ τρίτον ἔφην δεινότητος εἶδος εἶναι, ὁ τῶν σοφιστῶν, λέγω τῶν περὶ Πῶλον καὶ Γοργίαν καὶ Μένωνα καὶ τῶν καθʼ ἡμᾶς δʼ οὐκ ὀλίγων, ἵνα μὴ πάντων λέγω. γίνεται γὰρ τὸ πλεῖστον περὶ τὴν λέξιν, ὅταν τραχείας καὶ σφοδράς τις ἢ καὶ σεμνὰς συμφορήσας λέξεις εἶτʼ ἐξαγγέλλῃ ταύταις ἐννοίας ἐπιπολαίους καὶ κοινὰς καὶ μάλιστα, εἰ καὶ σχήμασι χρῷτο κώλοις τε καὶ τοῖς ἄλλοις πᾶσιν ἤ τισι κεκαλλωπισμένοις ἀκμαίοις τε καὶ σεμνοῖς.
Ἐνθυμήμασι φαινομένοις, quae in sophistarum arte agnoverant Plato et Aristoteles, Hermogenes addit τὴν φαινομένην δεινότητα.
31. Sud. s. v. Gorgias: οὗτος πρῶτος τῷ ῥητορικῷ εἴδει τῆς παιδείας δύναμίν τε φραστικὴν καὶ τέχνην ἔδωκε <καὶ> τροπαῖς τε καὶ μεταφοραῖς καὶ ἀλληγορίαις καὶ ὑπαλλαγαῖς καὶ καταχρήσεσι καὶ ὑπερβάσεσι καὶ ἀναδιπλώσεσι καὶ ἐπαναλήψεσι καὶ ἀποστροφαῖς καὶ παρισώσεσιν ἐχρήσατο.
Gorgiae dictionem Isocrates intellegit Panathen. 2, Plato rei p. 498 E, insectatur Philod. II p. 257, 11 sq. (Epicuri fr. 53 Us.), inluserat iam Cratinus iuniοr fr. Ταραντίνων apud Diog. Laert. VIII 37 (Meineke fr. Com. Gr. III 376) ἔθος ἐστὶν αὐτοῖς, ἄν τιν’ ἰδιὼτην ποθὲν λάβωσιν εἰσελθόντα, διαπειρώμενον τῆς τῶν λόγων ῥώμης, ταράττειν καὶ κυκᾶν τοῖς ἀντιθέτοις, τοῖς πέρασι, τοῖς παρισώμασιν, τοῖς ἀποπλάνοις, τοῖς μεγέθεσιν νουβυστικῶς.
32. Diod. 12, 53, 4 (de Gorgia): πρῶτος γὰρ ἐρήσατο τοῖς τῆς λέξεως σχηματισμοῖς περιττοτέροις καὶ τῇ φιλοτεχνίᾳ διαφέρουσιν, ἀντιθέτοις καὶ ἰσοκώλοις καὶ παρίσοις καὶ ὁμοιοτελεύτοις καί τισιν ἑτέροις τοιούτοις, ἃ τότε μὲν διὰ τὸ ξένον τῆς κατασκευῆς ἀποδοχῆς ἠξιοῦτο, νῦν δὲ περιεργίαν ἔχειν δοκεῖ.
3 fort. <καὶ ὁμοιοπτώτοις> καὶ ὁμοιοτελεύτοις. Cf. infra Aquila Romanus. Philod. rhet. I p. 162, 8 S. λέγομεν δέ, ὅτι [τῶν] μὲν ῥητορικῶν [σο]φιστῶν οἱ μέγιστοι τοῖς ὁ[μο]ιοτελεύτοις καὶ ὁ[μ]ο[ιοπτώ]τοις καὶ ὁμοιο[κατάρκτοις] ἀ[πρεπ]έστατα φαίνον[ται πεπ]λα[νημένοι.]
33. Dionysius Hal. de Lysia p. 10, .. .. R. (Lysias): σεμνὰ καὶ περιττὰ καὶ μεγάλα φαίνεσθαι τὰ πράγματα ποιεῖ τοῖς κοινοτάτοις χρώμενος ὀνόμασι καὶ ποιητικῆς οὐχ ἁπτόμενος κατασκευῆς. τοῖς δὲ προτέροις οὐχ αὕτη ἡ δόξα ἦν, ἀλλὰ βουλόμενοι κόσμον τινὰ προσεῖναι τοῖς λόγοις ἐξήλλαττον τὸν ἰδιώτην καὶ κατέφευγον εἰς τὴν ποιητικὴν φράσιν, μεταφοραῖς τε πολλαῖς χρώμενοι καὶ ὑπερβολαῖς καὶ ταῖς ἄλλαις τροπικαῖς ἰδέαις, ὀνομάτων τε γλωττηματικῶν καὶ ξένων χρήσει καὶ τῶν oὐκ εἰωθότων σχηματισμῶν τῇ διαλλαγῇ καὶ τῇ ἄλλῃ καινολογίᾳ καταπληττόμενοι τὸν ἰδιώτην. δηλοῖ δὲ τοῦτο Γοργίας τε ὁ Λεοντῖνος, ἐν πολλοῖς πάνυ φορτικήν τε καὶ ὑπέρογκον ποιῶν τὴν κατασκευὴν καὶ οὐ πόρρω διθυράμβων τινῶν ἔνια φθεγγόμενος καὶ τῶν ἐκείνου συνουσιαστῶν οἱ περὶ Λικύμνιόν τε καὶ Πῶλον.
Poetica et figurata Gorgiae dictio (Parisosis etc.) memoratur a Dionγsio I 135, 18 sq., 138, 2 sq., 184, 15 sq., 362, 22 sq., 424, 11 sq., 437, 4 sq, II 214 sq. (fr. περὶ μιμ. VIII. IX) U. R. Cf. Aristot. rhet. 1404 a 24.
34. Cicero orat. 12, 38 de perihodorum conformatione et verborum figuris agens pergit (39): haec tractasse Thrasymachum Calchedonium primum et Leontinum ferunt Gorgiam, Theodorum inde Byzantium multosque aliοs, quos λογοδαιδάλους appellat in Phaedro Socrates. quorum satis arguta multa, sed ut modo primumque nascentia minuta et versiculorum similia quaedam nimiumque depicta.
Patet Ciceronem non artis praecepta cuiusdam respicere, sed orationes elaboratas, quae tamen quasi artis exempla existimari possint.
35. Cicero orat. 52, 176: Gorgias autem avidior est generis eius et his festivitatibus - sic enim ipse censet - insolentius abutitur.
Inde Quint. inst. 9, 3, 74. καλλωπίσματα Gorgias dixerit; cf. Dionysius Hal. de Thucydide 46 p. 402, 5 et 16 U. R. et Hermogenes de ideis 1 p. 332, 24 Sp.
36. Aquila Romanus (i e. Gorgias rhetοr) 21 p. 29, 23 H. sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandum tantum et quasi ad pingendam orationem accommodatae, quibus princeps Gorgias Leontinus usus est, sed sine modo, et ideo brevi oratio eius, quae initio audientis novitate permoverat, fastidium meruit … eas ergo primum exponemus.
Secuntur ἀντίθετον, ἰσόκωλον, πάρισον, ὁμοιόπτωτον, ὁμοιοτέλευτον, παρονομοασία.
37. Cic. orat. 49, 164: quaedam genera verborum, in quibus ipsis concinnitas inest, quae sive casus habent in exitu similes sive paribus paria redduntur sive opponuntur contraria, suapte natura numerosa sunt, etiam si nihil est factum de industria. (165) in huius concinnitatis consectatione Gorgiam fuisse principem accepimus.
Cf. ibid. 52, 175 (infra de Thrasymachο).
38. Rufin. Comm. de numeris oratoriis (Gramm. lat. VI p. 573, 22K.): de compositione et numeris et pedibus oratoriis, ut Cicero dicit, isti scripserunt apud Graecos: Thrasymachus, Naucrates, Gorgias, Ephorus, Isocrates, Theodectes, Aristoteles, Theodorus Byzantius, Theophrastus, Hierοnymus.
Vide Rhet. lat. min. 581, 14 sq. H., Solmsen, RE V A 2, 1846.